Museum Droom en Geheugen
Museum Droom en Geheugen
waarnemen als scheppen
Onderzoeker Edo Hebinck maakt studie van impressie- en expressievermogen.
Hij maakte de volgende samenvatting van Kwants opmerkelijke visie op
impressie en expressie. *
________________
…kijken, springt er iets naar voren in het visuele veld (ons blikveld), terwijl
het andere daarin verzonken blijft. Als ik naar het spelende kind in de tuin kijk,
blijven de boom en het gras verzonken in het visuele veld. Als ik naar de boom
kijk, zinken het kind en het gras weg in de vaagheid van het visuele veld. Dit
wijst op het gestructureerd-zijn van onze waarneming. Als wij geen figuren
kunnen losmaken uit ons gezichtsveld, gaan wij aan het eigenlijke zien voorbij.
Het echte zien komt tot stand door het structureren van het gezichtsveld.
De wereld is geen pasklaar gezichtsveld dat daar klaar ligt maar wij brengen de
zichtbare wekelijkheid actief tot stand door de structurering van het gezichtsveld.
De structuratie van het gezichtsveld wordt ons niet door de werkelijkheid opgedrongen
maar zij komt mede door ons tot stand. De wereld is niet, uit zichzelf reeds, een
gezichtsveld, een waarnemingsveld. Wij doen de werkelijkheid, in wisselwerking
met haar, verschijnen als visueel veld. Het zien is een existentiële, intentionele activiteit,
een bezig-zijn-met-de-dingen; wij doen de werkelijkheid, als visueel veld, verschijnen.
Ons zien is visualiseren. Het is niet het toeëigenen van een pasklaar aanwezige zichtbaar-
heid van de dingen, maar het vormen van de zichtbaarheid.
De visualisering van de werkelijkheid vindt plaats dankzij de structurering van ons
gezichtsveld. Wij moeten leren structureren. Wij kunnen de wereld altijd beter leren
visualiseren en telkens op een nieuwe wijze leren visualiseren !
Kwant spreekt van de noodzaak onze waarnemingen te structureren om zo de tast-
baarheid, de hoorbaarheid en de zichtbaarheid van de werkelijkheid te bewerkstelligen.
Wij zijn expressief zonder dat wij weten dat wij expressief zijn.
Expressie krijgt een niet-vermoede betekenis. Wij denken niet aan expressie wanneer
wij onze aandacht richten op het gewone kijken. Wij denken dat wij reeds aanwezige
gegevens verzamelen. Maar in werkelijkheid vormen wij de wereld tot een veld van
kleuren, geuren, geluiden…
De, aan ons verschijnende, wereld komt door een expressieve activiteit tot stand.
De mens maakt zich de werkelijkheid door expressie eigen. Hij wil deze aan het licht
brengen. De mens, als dienaar van de werkelijkheid, heeft tot taak deze tot uitdrukking
te brengen. De werkelijkheid vindt, in de mens, haar uitdrukking.
Datgene wat door de mens tot uitdrukking wordt gebracht, bestaat niet tevoren reeds als
voltooide werkelijkheid in onze innerlijkheid. Het tot uitdrukking brengen van onszelf is
tevens de wereld tot uitdrukking brengen. Het expressieve leven is verwerkelijking van
de wereldverbondenheid (‘scheppingverbondenheid‘, E.H.) waarin de mens tot bestaan
komt. Zingeving draagt een expressief karakter. Wij doen iets zijn dat er nog niet was.
* R.C.Kwant, Mens en expressie, in het licht van de wijsbegeerte van Merleau-Ponty, 1968